Еңбек шартын жасасу кезінде жұмыскер қандай құжаттарды ұсынады?

См. статью на русском языке

Әрбір адамның еңбекке құқығы Қазақстан Республикасының Конституциясымен және Еңбек кодексімен (ҚР ЕК) бекітілген

Алайда, бұл азаматтың кез-келген компанияда өзін қызықтыратын кез-келген лауазымға орналасу құқығын білдірмейді. Қолданыстағы заңнамада және / немесе жалдаушыларда белгілі бір лауазымға орналасу немесе белгілі бір жұмыс түрлерін орындау үшін жұмыскерге арнайы талаптар, сондай-ақ жұмысқа орналасуға байланысты тыйымдар мен шектеулер белгіленуі мүмкін.

Атқаратын лауазымының сәйкестігін және жұмысқа орналасуға шектеулердің жоқтығын растау мақсатында бос лауазымға орналасуға үміткер тиісті құжаттарды ұсынуға тиіс.

Жұмысқа қабылдау кезінде жұмыс беруші жұмыскерден қандай құжаттарды талап етуі керек?

Толық тізбе Еңбек кодексінің 32-бабында айқындалған. Заңнамада көзделген жағдайларды қоспағанда, жұмыс берушінің көрсетілген бапта көзделмеген құжаттарды талап етуге құқығы жоқ.

Сонымен қатар, біліктілігін, жұмыс тәжірибесін және ізденуші туралы өзге де мәліметтерді растайтын қосымша құжаттарды ұсынуға тыйым салу да көзделмейді. Мысалы, көбінесе компаниялар түйіндемелерді, ұсыныс хаттарды, портфолиоларды сұрайды, оны өтініш беруші оның келісімі бойынша бере алады. Қосымша құжаттардың болмауы немесе ұсынылмауы жұмысқа орналасудан бас тартуға негіз бола алмайды

Міндетті құжаттардың тізбесі:

1.     Жеке басын куәландыратын құжат

Азаматтар Қазақстан Республикасы азаматының жеке куәлігін немесе Қазақстан Республикасы азаматының паспортын ұсынады. 16 жасқа толмаған азаматтар-туу туралы куәлік.

Қандастар жергілікті атқарушы органдар берген қандас куәлігін ұсынады.

Қазақстан аумағында тұрақты тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар тұруға ықтиярхат немесе азаматтығы жоқ адамның куәлігін ұсынады.

Босқындар босқын куәлігін ұсынады.

2.      Тиісті білімді, машық пен дағдыны талап ететін жұмысқа еңбек шартын жасасу кезінде білімі, біліктілігі туралы, арнайы білімі немесе кәсіптік даярлығының болуы туралы құжат.

Біліктілікке, арнайы білімнің және кәсіптік даярлықтың болуына қойылатын талаптарға жататын адамдардың нысаналы топтарын жалдаушылар тиісті қызмет саласын реттейтін нормативтік құқықтық актілерді ескере отырып айқындайды.

Экономикалық қызметтің барлық түрлеріне ортақ және кәсіпкерлік ортада неғұрлым кең таралған лауазымдарға қойылатын біліктілік талаптары "басшылар, мамандар және басқа да қызметшілер лауазымдарының біліктілік анықтамалығын бекіту туралы"ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2020 жылғы 30 желтоқсандағы № 553 бұйрығымен айқындалған.

Білім туралы құжаттардың түрлері мен нысандары Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 28 қаңтардағы № 39 бұйрығымен бекітілген.

Кейбір салаларда заңнамада арнайы біліктілік талаптары қарастырылған, мысалы:

"Денсаулық сақтау саласындағы мамандықтар мен мамандандырулар номенклатурасын, Денсаулық сақтау қызметкерлері лауазымдарының номенклатурасы мен біліктілік сипаттамаларын бекіту туралы"ҚР Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 21 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-305/2020 бұйрығы.

"Педагог қызметкерлер мен оларға теңестірілген адамдар лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларын бекіту туралы"ҚР Білім және ғылым министрінің 2009 жылғы 13 шілдедегі № 338 бұйрығы.

"Мұнай-газ өндіру саласы ұйымдарының басшылары, мамандары және басқа да қызметшілері лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларын бекіту туралы"ҚР Энергетика министрінің 2016 жылғы 24 мамырдағы № 217 бұйрығы.

"Мемлекеттік мәдениет ұйымдарының басшылары, мамандары және басқа да қызметшілері лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларын бекіту туралы"ҚР Мәдениет және спорт министрінің 2017 жылғы 17 шілдедегі № 209 бұйрығы.

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2020 жылғы 15 қазандағы № ҚР ДСМ-131/2020 бұйрығымен бекітілген.

3.     Еңбек қызметін растайтын құжат (еңбек өтілі бар адамдар үшін)

Еңбек кодексінің 35-бабына сәйкес еңбек қызметін растайтын құжат мыналардың кез келгені болуы мүмкін:

• еңбек кітапшасы;
• жұмыс берушінің оны тоқтату күні мен негізі туралы белгісі бар еңбек шарты;
• еңбек шартын жасасу және (немесе) тоқтату негізінде еңбек қатынастарының туындағанын және (немесе) тоқтатылғанын растайтын жұмыс берушінің актілерінен үзінді көшірмелер;
• жұмыскерлерге жалақы беру ведомосінен үзінді көшірмелер;
• қол қойылған және жұмыс берушінің мөрімен расталған қызметтік тізім (жұмыскердің жұмысы, еңбек қызметі туралы мәліметтер тізбесі) (ол болған кезде);
• аударылған міндетті зейнетақы жарналары туралы Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан үзінді көшірмелер;
• жүргізілген әлеуметтік аударымдар туралы Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан мәліметтер;
• дуальды оқыту туралы шарт;
• жұмыскердің еңбек қызметі туралы мәліметтерді қамтитын мұрағаттық анықтама;
• еңбек қатынастарының болуын растайтын заңды фактіні белгілеу туралы заңды күшіне енген сот шешімі.

4.     Алдын ала медициналық куәландырудан өткені туралы құжат (заңнамаға сәйкес осындай куәландырудан өтуге міндетті адамдар үшін) қажет.

Міндетті медициналық тексеруге жататын адамдардың нысаналы топтары Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2020 жылғы 15 қазандағы № ҚР ДСМ-131/2020 Бұйрығымен бекітілген.

5.     Жұмыс орны, лауазымы, еңбек жағдайлары көрсетілген негізгі жұмыс орны бойынша еңбек сипаты мен жағдайлары туралы анықтама (сыртқы қоса атқарушылар үшін).

Қосымша жұмыс деп жұмыскердің негізгі жұмысынан бос уақытында еңбек шарты жағдайында тұрақты, ақы төленетін басқа жұмысты орындауы түсініледі. <ҚР ЕК 1-бабы 1-тармағы 56) тармақшасы>

Ішкі сырттай - жұмыскер бір ұйымда негізгі және сырттай жұмыс істеген кезде. Мысалы, материалдар бойынша бухгалтердің 1 ставкасына және жалақы бойынша бухгалтердің 0,5 ставкасына.

Сыртқы сырттай жұмыс - негізгі орын бойынша жұмыскер бір ұйымда, ал сырттай жұмыс екінші ұйымда жұмыс істегенде. Мысалы, дәрігер негізгі жұмыс орны бойынша жеке клиникада жұмыс істейді және толық емес жұмыс күні мемлекеттік көпсалалы ауруханада кезекші болып табылады.

Мұндай анықтама не үшін?

Бірінші - заңнамада белгіленген жұмысқа орналасуға тыйым салуды бұзуды болдырмау үшін.

18 жасқа толмаған адамдарды және ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстарда істейтін жұмыскерлерді (медициналық персоналдан басқа)қоса атқарып жұмысқа орналастыруға жол берілмейді <ҚР ЕК 26-бабы 2-тармағы 5)тармақшасы>

Егер ішкі қоса атқару кезінде жалдаушыға негізгі лауазым бойынша еңбек жағдайлары белгілі болса, сыртқы қоса атқару кезінде ондай деректер жоқ. Мұндай жағдайларда негізгі жұмыс беруші берген анықтама еңбек жағдайларын құжаттық растау болып табылады.

Екінші - күнделікті жұмыс нормасынан асып кетуді болдырмау үшін.

ҚР ЕК 68-бабына сәйкес Негізгі жұмыс орны бойынша және қоса атқаратын жұмысы бойынша күнделікті жұмыстың жиынтық ұзақтығы осы Кодекстің 71-бабының 4-тармағында белгіленген күнделікті жұмыс ұзақтығының нормасынан 4 сағаттан артық аспауға тиіс. ҚР ЕК 71-бабының 4-тармағына сәйкес, заңдарда көзделген жағдайларды қоспағанда, күнделікті жұмыстың ұзақтығы 8 сағаттан аспауы тиіс.

См. также: "Особенности трудового договора о работе по совместительству"

Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарды жұмысқа орналастыруға арналған арнайы талаптар

Егер жұмыс берушіде шетелдік жұмыскерлерді тартуға жергілікті атқарушы органның рұқсаты болмаса, ҚР аумағында уақытша болатын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар қосымша төменде көрсетілген құжаттардың бірін ұсынады:

• өз бетінше жұмысқа орналасу үшін біліктілігінің сәйкестігі туралы анықтама; 
• еңбекші көшіп келушіге беретін рұқсат;
• отбасына қосылу мақсатында келуге және онда болуға арналған рұқсат және ҚР азаматымен некеде тұрғанын растайтын құжат.

ҚР аумағында уақытша болатын шетелдік студенттер мен тағылымдамадан өтушілер білім беру ұйымынан немесе қабылдаушы ұйымнан кәсіптік даярлықтан және (немесе) тағылымдамадан өткендігі туралы анықтаманы және білім алу мақсатында болуға рұқсатты қосымша ұсынады.

См. также: "Заключение трудового договора с гражданином России"

Білім беру, денсаулық сақтау, спорт және басқа да қызмет салаларында жұмысқа орналасуға арналған арнайы талаптар

Кәмелетке толмағандардың қатысуымен білім беру, тәрбиелеу, демалысты ұйымдастыру және сауықтыру, дене шынықтыру және спорт, медициналық қамтамасыз ету, әлеуметтік қызметтер көрсету, мәдениет және өнер саласында жұмысқа орналасу үшін адам: адам өлтіру, денсаулыққа қасақана зиян келтіру, адамдардың денсаулығына және имандылыққа, жыныстық қолсұғылмаушылыққа қарсы, экстремистік немесе террористік қылмыстар, адам саудасы сияқты қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны туралы мәліметтердің бар не жоқ екендігі туралы анықтама ұсынады. <ҚР ЕК 32-бабының 2-тармағы>

Жұмысқа қабылдау кезінде қосымша құжаттар

Еңбек шартын жасасу үшін жұмыс беруші, егер бұл заңдарда және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінде көзделген жағдайда, ҚР ЕК 32-бабының 1-тармағында көзделмеген қосымша құжаттарды талап етуге құқылы.

Мысалы: әскери есепке алу құжаты (әскери міндеттілер мен әскери қызметке шақырылуға жататын адамдар үшін).

Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2017 жылғы 24 қаңтардағы № 28 бұйрығымен бекітілген Әскери міндеттілер мен әскерге шақырылушыларды әскери есепке алу қағидаларының 72-тармағына сәйкес заңды тұлғалар әскери есепке алуды жүзеге асыру үшін бірінші басшының бұйрығымен әскери есепке алуды жүргізуге жауапты адамдар тағайындалады, оларға:

1)  жұмысқа (оқуға) қабылдау кезінде әскери міндеттілерде әскери билеттердің немесе уақытша куәліктердің, ал әскерге шақырылушыларда тіркеу туралы куәліктердің бар болуын тексеру. Көрсетілген құжаттарды алу қажет болған жағдайда азаматтарға қолхат беріледі;

2)   жұмысқа (оқуға) қабылданатын азаматтардың әскери есепте тұруын айқындау. Әскери есепте тұрмаған әскери міндеттілер мен әскерге шақырылушылар тұрғылықты жері бойынша әскери есепке тұрғаннан кейін жұмысқа (оқуға) қабылданады;

Жұмыс беруші жұмыскерден мекенжай анықтамасын талап етуге құқылы ма?

ҚР ЕК-нің 28-бабына сәйкес, еңбек шартында тұрақты тұрғылықты мекен-жайы және жұмыскердің тұрғылықты жері бойынша тіркеу туралы мәліметтер көрсетілуі керек.

Тұрғылықты жері бойынша азаматтарды тіркеуге байланысты рәсімдер «Халықтың көші-қоны туралы» ҚР Заңымен және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 1 желтоқсандағы № 1427 қаулысымен бекітілген Ішкі көшіп-қонушыларды тіркеу қағидаларымен регламенттелген.

Қағидалардың 10-тармағына сәйкес "жеке тұлғалар" Мемлекеттік дерекқорына енгізілген және "электрондық үкімет"веб-порталына берілетін мекенжай туралы мәліметтер жеке тұлғаны тіркеу мекенжайын растау болып табылады. Яғни, азамат өзінің тіркелген жерін порталдағы жеке кабинетте egov.kz немесе eGov Mobile қосымшасы арқылы жеке тексере алады.

Жұмыс берушілер порталда үшінші тұлғалардың анықтамалар алу сервисі арқылы азаматты тіркеу туралы ақпаратты ала алады egov.kz. Алайда, егер азамат порталда және мобильді азаматтар базасында тіркелген болса, сондай-ақ ол анықтама алуға сұрау салуды келісу арқылы өз келісімін берсе, бұл мүмкін.

Жұмыс берушінің мекенжай анықтамасын талап етуге құқығы жоқ, мұндай құжат 2019 жылғы 1 қарашадан бастап жойылды.

Жұмыс беруші құжаттардың түпнұсқаларын өзіне қалдыруға құқылы ма?

Мұндай сұрақ көбінесе дипломдарға, еңбек кітапшаларына және әскери билеттерге қатысты туындайды. 

ҚР ЕК 32-бабының 7-тармағына сәйкес жұмыс берушінің құжаттардың түпнұсқаларын сақтауына не оларды заңнамада белгіленген рәсімдерді орындау үшін жұмыс берушіде уақытша қалдыруына жол беріледі. Алайда, бұл қызметкердің келісімімен ғана мүмкін болады және бұл жағдайда жұмыс беруші оны қайтару туралы жазбаша міндеттеме беруі керек.

Қалған жағдайларда ізденуші кадр қызметіне салыстырып тексеру үшін құжаттардың көшірмелерін және түпнұсқаларын ұсынады не кадр қызметінің инспекторы оның қатысуымен түпнұсқалардың көшірмелерін дербес жасап алады.

Жұмысқа қабылдау кезінде жұмыс беруші жұмыскерді қандай құжаттармен таныстыруы керек?

ҚР ЕК 23-бабы 2-тармағының 6) тармақшасына сәйкес жұмыс беруші  жұмыскерді ұжымдық шартпен, еңбек тәртіптемесі қағидаларымен, жұмыс берушінің жұмыскердің жұмысына (еңбек функциясына) тікелей қатысы бар өзге де актілерімен және осы Кодексте көзделген жағдайларда жұмыс берушінің басқа да актілерімен жеке-дара немесе оларды курьерлік пошта байланысы, пошта байланысы, факсимильді байланыс, электрондық пошта және өзге де ақпараттық-коммуникациялық технологиялар арқылы жіберу жолымен таныстыруға міндетті.

Жоғарыда айтылғандардан танысудың нақты әдісін жұмыс беруші анықтайды. Өз тарапымыздан жұмыскерлерді жеке, қол қою арқылы таныстыруды ұсынамыз.

Ерекше назар аудару керек негізгі құжаттардың бірі - лауазымдық нұсқаулық. Өйткені ол белгілі бір лауазымға қойылатын біліктілік талаптары мен еңбек функцияларын анықтайды (нақтылайды).

Көп жағдайда еңбек шартының өзінде лауазымдық міндеттер толық сипатталмаған, лауазымдық нұсқаулыққа сілтеме беріледі.

Бұл материал автордың жеке көзқарасын көрсетеді және ұсынымдық сипатта болады. Материал жарияланған күні қолданылатын нормативтік құқықтық актілерге негізделген.