Ұйым атынан кадрлық бұйрықтарға кім қол қоюға құқылы?

См. статью на русском языке

Жеке құрам бойынша бұйрықтарға кім қол қояды?

Жеке құрам бойынша бұйрықтар - бұл жұмыс берушінің кадр мәселелері бойынша шешімдерді ресімдейтін актілері.

Жалпы ереже бойынша ұйымның барлық бұйрықтарына, соның ішінде кадр мәселелері жөніндегі бұйрықтарға оның атқарушы органының басшысы (мысалы, басқарма төрағасы) немесе жалғыз атқарушы орган (директор, бас директор, басқарушы) қол қояды.

Дегенмен, бұл әрқашан ыңғайлы және мүмкін емес. Іс жүзінде кадрлық бұйрықтарға тек басшының қол қоюында қиындықтар туындайтын жағдайлар бар. Бұл негізінен құрылымдық бөлімшелер (департаменттер, басқармалар) немесе филиалдар мен өкілдіктер желісі көп болған кезде құрылымы дамыған компанияларға қатысты.

Сондай-ақ, басшы өндірістік қажеттілікке (іссапарға) байланысты немесе басқа себептермен, мысалы, еңбек демалысы, уақытша еңбекке жарамсыздыққа байланысты ұзақ уақыт жұмыс орнында болмаған жағдайлар бар.

Басшы өз өкілеттігін ұйымның бұйрықтарына қол қоюға беруге құқылы ма?

Басшы жеке құрам бойынша бұйрықтарға қол қою құқығын компанияның басқа басшы қызметкеріне - орынбасарға, бас бухгалтерге, филиал директорына, департамент директорына бере ала ма?

Бұл сұраққа жауап бере отырып, нормативтік реттеуді қарастырайық.

Еңбек қатынастарын реттейтін негізгі нормативтік құқықтық акт - Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі.

Еңбек кодексінің 1 - бабы 1-тармағының 39) және 41) тармақшаларына сәйкес:

Жұмыс беруші – жұмыскер еңбек қатынастарында болатын жеке немесе заңды тұлға;

Жұмыс берушінің актілері – жұмыс беруші шығаратын бұйрықтар, өкімдер, нұсқаулықтар, қағидалар, ережелер, ауысымдық кестелер, вахта кестелері, демалыс кестелері.

Еңбек кодексінің 11 – бабына сәйкес:

Жұмыс беруші осы Кодекске және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілеріне, еңбек шартына, келісімдерге, ұжымдық шартқа сәйкес өз құзыреті шегінде актілер шығарады. Жұмыс берушінің актілері жазбаша нысанда немесе электрондық цифрлық қолтаңба арқылы куәландырылған электрондық құжат нысанында ресімделеді.

Жоғарыда аталғандар мен Еңбек кодексінің басқа нормалары жекелеген нормаларды қоспағанда, жұмыс берушінің актілеріне нақты кім қол қоюы керек деген сұраққа жауап бермейтінін ескеріңіз.

Мысалы, 64 – бабта көрсетілген: Жұмыскердің тәртіптік теріс қылық жасағаны үшін жұмыс беруші немесе ұлттық басқарушы холдингтің бірінші басшысы Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда, мынадай: 1) ескерту; 2) сөгіс; 3) қатаң сөгіс;.........түріндегі тәртіптік жаза қолдануға құқылы.

Ұлттық басқарушы холдингке қатысты мәселелерден басқа, барлық жерде Еңбек кодексінің мәтіні бойынша лауазымды тұлғаның нақтылауынсыз "жұмыс беруші" термині қолданылады.

"Мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдарда құжаттама жасау, құжаттаманы басқару және электрондық құжат айналымы жүйелерін пайдалану қағидаларын бекіту туралы"  ҚР Мәдениет және спорт министрінің 2023 жылғы 25 тамыздағы № 236 Бұйрығының 32 тармағымен мыналар қарастырылған:

Ұйым құжаттарына қол қою құқығы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне, ұйымның құрылтай құжаттарына, ұйым басшысының өкілеттіктерді беру туралы өкімдік құжаттарына немесе ұйым атынан белгілі бір әрекеттерді орындауға сенімхаттарға сәйкес айқындалады.

Әрі қарай, заңды тұлғалардың кең таралған түрлерінің қызметін реттейтін құқық нормаларын қарастырамыз.

ЖШС - "Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы" ҚР Заңымен реттеледі.

Заңның 53 және 54-баптарына сәйкес, атқарушы органның қаралатын мәселеге қатысы бар бөлігіндегі құзыреті былайша айқындалған.

Жеке-дара атқарушы органы (директор, басқарушы және т.с.с.):

• серіктестіктің атынан сенімхатсыз әрекет етеді;
• серіктестіктің өкілі болу құқығына сенімхаттар, соның ішінде қайта сенім арту құқығымен сенімхаттар береді;
• серіктестік қызметкерлеріне қатысты оларды қызметке тағайындау туралы, оларды басқа жұмысқа ауыстыру және жұмыстан шығару туралы бұйрықтар шығарады, еңбекке ақы төлеу жүйелерін белгілейді, лауазымдық жалақы мен дербес үстемақылардың мөлшерін белгілейді, сыйақы беру мәселелерін шешеді, көтермелеу шараларын қолданады және тәртіптік жазалар қолданады.

Егер серіктестікте алқалы атқарушы орган болса жоғарыда аталған құқықтарға оның басшысы (басқарма төрағасы) ие болса.

Заңның 41-бабына сәйкес ЖШС органдарының құзыреті, сондай-ақ олардың шешім қабылдау немесе жауапкершілігі шектеулі серіктестік атынан әрекет жасау тәртібі заңнамалық актілерімен және серіктестік жарғысымен анықталады.

АҚ - "Акционерлік қоғамдар туралы" ҚР Заңымен реттеледі.

Заңның 9, 59 және 60-баптарында мыналар көзделген:

АҚ жарғысында қоғамның органдарын құру тәртібі және олардың құзыреті болуы керек.

Атқарушы орган (АҚ - ның көпшілігінде-алқалы) қоғам қызметінің осы заң актілерінде және жарғысында қоғамның басқа органдары мен лауазымды адамдарының құзыретіне жатқызылмаған кез келген мәселесі бойынша шешім қабылдауға құқылы.

Атқарушы органның басшысы:

• үшінші тұлғалармен қатынастарда қоғам атынан сенімхатсыз әрекет етеді;
• үшінші тұлғалармен қатынастарда қоғам атынан өкілдік ету құқығына сенімхат береді;
• қоғам қызметкерлерін (Заңмен белгіленген жағдайларды қоспағанда) қабылдауды, ауыстыруды және жұмыстан босатуды жүзеге асырады, оларға көтермелеу шараларын қолданады және тәртіптік жазалар қолданады, қоғамның штат кестесіне сәйкес қоғам қызметкерлерінің лауазымдық айлықақыларының және айлықақыларына дербес үстемеақылардың мөлшерін белгілейді, атқарушы орган мен қоғамның ішкі аудит қызметінің құрамына кіретін қызметкерлерді қоспағанда, қоғам қызметкерлеріне берілетін сыйлықақы мөлшерін айқындайды;
• өзі болмаған жағдайда өз міндеттерін атқаруды атқарушы орган мүшелерінің біріне жүктейді.

Мемлекеттік кәсіпорын - "Мемлекеттік мүлік туралы"ҚР Заңымен реттеледі.

Заңның 139-бабына сәйкес кәсіпорын басшысының құзыреті келесідей анықталған:

• обязательные для всех работников Мемлекеттік кәсіпорынның атынан сенімхатсыз әрекет етеді, барлық органдарда оның мүддесін білдіреді, Заңмен белгіленген шектерде мемлекеттік кәсіпорынның мүлкіне билік етеді, шарттар жасасады, сенімхаттар береді, банк шоттарын ашады және өзге де мәмілелер жасайды, барлық қызметкерлер үшін міндетті бұйрықтар шығарады және нұсқаулар береді,
• мемлекеттік кәсіпорын қызметкерлерін жұмысқа қабылдайды және олармен еңбек шартын бұзады, егер Заңмен және кәсіпорынның жарғысында өзгеше көзделмесе, көтермелеу шараларын қолданады және оларды жазалайды.

Жоғарыда келтірілген нормалардан келесі тұжырымдар жасауға болады:

• кадрлық бұйрықтар (жеке құрам бойынша) шығаруға өкілеттік белгіленген талаптарды сақтай отырып, осы өкілеттіктерді басқа лауазымды тұлғаға бере алатын компания басшысына тиесілі;
• жұмыс берушінің актілеріне қол қою тәртібі, оларға қол қоюға өкілеттік беру тәртібін қоса алғанда, оның жарғысында көзделуі мүмкін.

Көп жағдайда жарғылар бұйрықтарға тек басшыға қол қою құқығын бекітеді немесе бұл бойынша ешқандай нұсқаулар бермейді. Алайда, сирек жағдайларда жарғыда басқа басшы жұмыскерлердің жұмыс берушінің актілеріне қол қою мәселелерін реттейтін нормалар болуы мүмкін, соның ішінде басшы уақытша болмаған жағдайда. Бұдан шығатыны, жеке құрам бойынша бұйрықтарға қол қою құқығын беру туралы мәселені шешкен кезде міндетті түрде жарғыны оқу қажет.

Түйіндемені қорытындылай келе, компанияның басшы қызметкерлері (директордың орынбасары, қаржы директоры және т. б.), егер бұл оның жарғысында көрсетілсе немесе басшы қол қойған келесі құжаттар болса, жеке құрам бойынша бұйрықтарға қол қоюға құқылы деп айтуға болады:

• жұмыскерге жеке құрам бойынша бұйрықтарға қол қоюға өкілеттік беру туралы бұйрық;
• жұмыскердің жеке құрам бойынша бұйрықтарға қол қоюға өкілеттігі көрсетілген сенімхат. 

Бұйрық пен сенімхатта нақты қандай өкілеттіктер және қандай мерзімге берілетіні нақты анықталуы керек.

Өкілеттіктер уақытша берілуі мүмкін (мысалы, директор болмаған кезеңде). Бұл жағдайда директордың бұйрығымен көрсетілген кезеңде оның міндетін атқарушы жұмыскер тағайындалады.

Сондай-ақ, өкілеттіктер тұрақты негізде берілуі мүмкін. Бұл жағдайда нақты лауазымды адамдар арасында функциялар мен өкілеттіктерді бөлу туралы бұйрық шығарылады, онда олар шешетін міндеттер мен оларға қол қоюға құқығы бар құжаттардың тізбесі көрсетіледі.

Жеке құрам бойынша бұйрықтарға қол қою кезінде мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдарда құжаттама жасау, құжаттаманы басқару және электрондық құжат айналымы жүйелерін пайдалану қағидаларының 32-тармағында көзделген міндетті талаптарды ескеру қажет:

1. Бұйрықтың қағаз жеткізгіштегі қолы мыналарды қамтуы тиіс:

• бұйрыққа қол қойған тұлға лауазымының атауы;
• құрылымдық бөлімшенің немесе ұйымның ресми атауы (егер құжат бланкіде ресімделмеген болса);
• жеке қолы және қолдың толық жазылуы (аты-жөні және тегі).

2. Бұйрыққа жарыққа төзімді сиямен қол қойылады, түпнұсқасына факсимиле қою арқылы қол қоюға жол берілмейді.

3. Электронный приказ удостоверяется ЭЦП лица, обладающего полномочиями на его подписание. Электрондық бұйрық оған қол қоюға өкілеттігі бар адамның ЭЦҚ куәландырылады.

4. Егер құжаттың жобасында қолы дайындалған лауазымды адам болмаса, онда құжат оның міндетін атқарушы тұлғаға қайта ресімделуге тиіс. Лауазым атауының алдына "үшін" деген сылтаумен немесе қиғаш сызық қойып құжатқа қол қоюға жол берілмейді.